Sunday, September 18, 2016

पुनर्वाचन

पुन्हा एकदा तेच पुस्तक वाचायचं ही कल्पनाही मला काही वर्षांपूर्वी आवडली नसती.मी ‘वाचा आणि पुढे चला ‘या पंथातली .”काहीही नवीन गोष्ट वाचायला मिळत नाही , नवीन शिकायला मिळत नाही ,कसलीही नवी विचारधारा सापडत नाही आणि कादंबरीचा शेवट व्यवस्थित आठवतोय …. मग का पुन्हा वाचू ? “ असे माझे विचार होते….

पण लख्ख आठवतंय - लहानपणी अशी नव्हते . किंबहुना लहानपणी सर्वच,  स्वतःकडची बरीच पुस्तकं पुनःपुन्हा वाचतात …. माझ्याजवळ असलेली फास्टर फेणे , टारझन , शेरलॉक होम्स ,हॅन्स अँडरसनच्या परीकथा अशा अनेक पुस्तकांची मीही सतत पारायणे करी….

पण मोठम खोटं वयात, ही सवय मागे पडली …

मागे ,आईच्या घरी गेले ,तेव्हा तिथली माझी काही आवडती पुस्तकं घेऊन आले . त्यातच ‘आहे मनोहर तरी ‘ पुन्हा एकदा भेटलं….

याचं पहिलं वाचन वयाच्या २५-२६ व्या वर्षी केलंय , जेव्हा आयुष्य साधं ,सरळ ,सरधोपट होतं , फक्त स्वतःच्या मर्जीनुसार जगत होते ,डोळ्यात अनेक स्वप्नं होती ,स्वतः बद्दल आशा होत्या ,प्रश्न फक्त परीक्षेत येतात आणि उत्तरं पुस्तकांत मिळतात असं वाटण्याचे ते दिवस होते.

आता ,जेव्हा अर्धं आयुष्य जागून झालंय, साधारणपणे कळलंय -आयुष्य आपल्याला कुठे नेतय, असच सुमार,सामान्य पण आरामाचं आयुष्य आपण जगत राहणार हेही जाणवतंय ….किंबहुना त्याहून अधिक आपण आयुष्याकडून काहीच मागत नाही अशा परिस्थितीत हे पुस्तक वेगळं वाटेल का ?

आपण कुणीही ग्रेट नाही , आयुष्याकडून अवाजवी अपेक्षाही नाहीत , असलच काही टॅलेंट तरी सरधोपट सुखासीन जगता यावं यासाठी आपण स्वतःला वेगळ्या मार्गावरून चालूच दिलं नाही हा विचारही आता मनात येत नाही ….

सुनीताबाई पु. ल. च्या सावलीत स्वतःचे गुण विकसित करण्याच्या पर्यायाकडे दुर्लक्ष करत राहिल्या ,त्यात मी स्वतःला शोधू पाहतेय का ...निष्क्रियतेला एखादे उदात्त नाव देऊ पाहतेय का ….

आता या प्रश्नांची उत्तरे पुनर्वाचनानंतरच ….

झपूर्झा

माझं इंग्रजी वाचन तसं भरपूर पण तरीही मनात एक खंत आहेच ….ज्याला classics म्हणतात अशी पुस्तकं मी जवळजवळ वाचलीच नाहीत . खरं तर खंत असूनही, त्यावर उपाय म्हणूनही मी  classics च्या वाटेल जाणे कठीण..... अशा वेळेला ,अच्युत गोडबोलेचं "झपूर्झा भाग १ आणि २ "अगदी मदतीला धावुन आल्यासारखं वाटलं .

अनेक उत्तमोत्तम इंग्रजी लेखक, ज्यांची मूळ पुस्तके आपल्याला समजणे कठीण.....खरं तर आपण घाबरून त्यांच्या वाटेलाच जाणार नाही ,असे लेखक आणि त्यांची गाजलेली पुस्तके याबद्दल सोप्या , सुटसुटीत भाषेत ,सुरेख लेख या पुस्तकात आहेत ....अगदी शेक्सपियरपासून ते मार्केझ पर्यंत अनेक लेखक यात आपल्याला भेटतात....

यातील प्रत्येक लेखकाचे काही वैशिष्ठय आहे , एक वेगळी  शैली आहे . कित्येकांकडे एखाद्या गाजलेल्या नव्या लेखनप्रकाराच्या उगमाचे श्रेय आहे  - जसे मार्केझकडे magical realism ....

अनेकदा प्रस्थापित लेखनशैली किंवा contents याविरुद्ध जाऊन , प्रचंड विरोध , कधी लोकक्षोभ यांना ना जुमानता ,हे सर्व लेखक स्वतःच्या लिखाणाशी प्रामाणिक राहिले....

ओनोरे बालझाकसारखा लेखक ,प्रचंड लेखन करी . वाटतं इतकी energy , कल्पनाशक्ती कुठून आणत असेल….

त्याउलट फ्रांझ काफ्का - ज्याला स्वतःच्या लेखनाबद्दल कधीच विश्वास वाटला नाही ,आपलं सर्व लिखाण आपल्या मरणानंतर जाळून टाकावे अशी विनंती त्याने आपल्या मित्राला केली होती .....

हेमिंगवेसारखा भन्नाट जगलेला माणूस तितक्याच भन्नाट रित्या मृत्यूच्या बाहुपाशात गेला ...

आणि शेक्सपियर ? ....उत्कृष्ट , खर तर आद्य नाटककार ,त्याची भाषा समजायला कठीण , विशेषतः माझ्यासारख्या मराठी माध्यमात शिकलेल्यांसाठी ....पण माझा 15 वर्षांच्या लेकाला त्याने भुरळ घातलीये . त्याच्या merchant of व्हेनिस नाटकातले संवाद तो धडाधड म्हणत असतो .... मॉडर्न मुलांना ,एक 18 व्या शतकातला लेखक प्रभावित करू शकतो यातच त्यांचं यश आल , नाही का ! त्याची गुंतागुंतीची कथानकं , उपकथानकं संवाद ,पात्ररचना यासाठी तो प्रसिद्ध आहे .

मी वाचलेले क्लासिक म्हणावेत असे लेखक मोजकेच - टॉल्स्टॉयची ऍना कारेनिना वाचली आहे , पण तिची घालमेल आपली वाटली नाही , त्यातली लांबलचक स्वगत आणि वर्णनं त्यातल्या narrative मध्ये बाधा आणतात असा मला वाटलं .

मार्केझ चा 100 इअर्स ऑफ सोलीट्युड खरं तर मला समजलीच नाही....

ब्रदर्स कारामझोव , मॅडम बोवारी , लेडी चॅटर्लीज लवर ह्या कादंबऱ्या वाचायचा फक्त निष्फळ प्रयत्न माझ्या पदरात आहे ! बहुधा जुनी पसरट लेखनशैली,कठीण इंग्रजी , आपलेसे न करू शकलेले dilemma यामुळे बहुधा …

आर्थर कॉनन डॉयल , ऑस्कर वाइल्ड यांची पुस्तकं मात्र फार आवडली , तसेच ब्रॉंटे भगिनींचीही ! आणि हो , बर्नार्ड शॉ चा Pygmalion ही अतिशय आवडतं !

या पुस्तकात नाहीत तरीही आवडते असे माझे अजूनही काही लेखक आहेत सोमरसेट मॉम ,एमिल झोला आणि सदा लोकप्रिय - अगाथा christie आणि वूडहाऊस.

हे दोन्ही भाग अतिशय रंजक आणि माहितीपूर्ण आहेत - लेखकांची थोडक्यात चरित्र , त्यांच्या गाजलेल्या पुस्तकांबद्दल माहिती तसेच थोडक्यात त्या पुस्तकाची कथा असं साधारण यातील लेखाचं स्वरूप आहे.
भाग 2 मध्ये काही कवी ,तसाच नाटककारही समाविष्ट आहेत .(Ezra पाउंड , आर्थर मिलर,एलिझाबेथ आणि रॉबर्ट ब्राउनिंग)

कधीकधी आपण जाणून असतो की आपण एखाद्या स्वप्नवत प्रदेशात फक्त vicariously जाऊ शकतो , दुसऱ्याच्या मार्फत - कोणाच्या शब्दांतून किंवा दृश्यनुभवातून .... हे पुस्तक माझ्यासाठी अगदी तसंच ...... कल्पनेपलिकडील प्रदेशातील भ्रमंती जणू !

Monday, September 12, 2016

फुरसत के रात दिन

खुप वर्षं एखादं गाणं मनात रुंजी घालत असतं ,पण अचानक एके दिवशी अनपेक्षित रित्या नव्याने भेटायला येतं…..तेच तेच वाचून लिहून कंटाळलेल्या मनाला  तरतरी देतं…
दिल ढुढंता है फिर वोही फुरसत के रात दिन
बैठे रहे तसव्वूर -ए - जाना किये हुए….
( खूप वर्षं हे तसव्वूर -ए - जाना प्रकरण मला कळलंच नव्हतं … बैठे रहे तसव्वूरे , जाना किये  हुए असं समजत होते ...
जाना करत बसण म्हणजे काय असाही विचार वारंवार मनात यायचा ….आज केवळ गूगल देवीमुळे खरे शब्द समजले .)
खूप पूर्वीपासून हे माझं अतिशय आवडतं गाणं आहे .( अगदी चुकीच्या शब्दासकट !) लताबाईंचा सुरवातीचा आलाप मनाला एक हुरहुर लावतो ….आपल्याकडची सर्वात मौल्यवान गोष्ट आपल्या नकळत हरवलीये आणि कितीही प्रयत्न केला तरीही परत मिळणार नाहीये ….
गाण्याचा अर्थ असाच आहे पण अर्थ समजण्याआधीपासूनच मला अशी हरवल्याची भावना जाणवे ….
तसही आपण सर्व ‘फुरसत के रात दिन ‘शोधतच आहोत ….जेव्हा घड्याळाच्या काटयाबरोबर ना धावता काही क्षण स्वतःशी संवाद साधू …. ‘तसव्वूर -ए - जाना’ ...आपल्या प्रिय व्यक्ती / छंद/ परमात्मा यांच्या ध्यानात हरवून जाऊ ...
(तसव्वूर - imagination , contemplation
जाना- प्रिय व्यक्ती - मी थोड्या broad अर्थाने म्हणतेय .)
या गाण्याची दोन versions सर्वश्रुत आहेत . पैकी duet थोड्या आनंदी वळणाच … संजीव - शर्मिला प्रेमी युगुलावर चित्रित झालेलं ...पण दुःखी version अधिक समर्पक ….त्या प्रेमींचे असे काय हरवलंय ….त्यांचे तर खेळण्याबागडण्याचे , झाडांभोवती फिरण्याचे दिवस ….पण या युगुलाच्या मागून फ्रेम मध्ये डोकावणारा वयस्क संजीव ‘ वादी में गुंजती हुई खामोशिया ‘ ऐकतो ….सुंदर ! भूपेंद्र च्या धीरगंभीर आवाजातील slow version अतिशय सुरेख .
गूगल देवीकडून या गाण्यावरील एका छोटासा वाद समजला .
हा मूळ शेर गालिबचा. त्या मूळ शेरात स्वल्पविराम वापरून ओळ कुठे तोडलीये हा तो मुद्दा ….
एक version मी वर दिलेले …
तर दुसरे ….
दिल ढुढंता है फिर वोही फुरसत ...
के रात दिन बैठे रहे तसव्वूर -ए - जाना किये हुए….
हे दुसरं version रचनेच्या दृष्टीने नाविन्यपूर्ण वाटतं खरं पण ते बहुधा शेर या प्रकारच्या ‘मीटर’ मध्ये बसत नसावं ...मला आपल प्रचलित version च योग्य वाटतं …
असो. मी ह्यातली तज्ज्ञ नाही … मी फक्त कानसेन ….आणि लता-मदन  फुरसत मिळाली की ऐकणारी … अगदी रात दिन ...

हा एक intersting video आहे , मदनमोहन यांनी ज्या अनेक चाली ह्या गाण्यासाठी बनवल्या होत्या त्यांबद्दल....पहा तुम्हाला कोणती आवडते....

त्यातील आशाताई आणि गुलझारची टिप्पणी तर...वाह वा !